Της Χριστιάνας Χριστοφόρου*
Η αύξηση των ψυχικών διαταραχών σε παιδιά και εφήβους είναι πια ένα παγκόσμιο φαινόμενο που ανησυχεί όλες τις αρμόδιες Αρχές κάθε κράτους. Ενδεικτικά στοιχεία της κατάστασης στην Κύπρο είναι οι αριθμοί που δημοσιεύθηκαν από το Υπουργείο Παιδείας και αφορούν στο ποσοστό των παιδιών που παραπέμπονται σε εκπαιδευτικούς ψυχολόγους. Περίπου το 4% του μαθητικού πληθυσμού αποτίνεται στους ψυχολόγους με το 66% των περιπτώσεων αυτών να είναι αγόρια.
Η παιδική κατάθλιψη τα τελευταία χρόνια έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον όλων των ειδικών επιστημόνων καθώς τα προηγούμενα έτη όλοι νόμιζαν πως τα παιδιά δεν έρχονται αντιμέτωπα με την κατάθλιψη, αφού σε αυτή την ηλικία πιστεύεται ότι όλα τα παιδιά είναι χαρούμενα και ευτυχισμένα. Κατάθλιψη εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της κατάθλιψης και στο αίσθημα κακής διάθεσης ή λύπης από κάποια απώλεια. Η κατάθλιψη δεν είναι μία προσωπική αδυναμία του ατόμου αλλά μια ψυχική ασθένεια με συμπτώματα που επιμένουν στο χρόνο και επηρεάζουν όλους τους τομείς της ζωής του ατόμου κάνοντας το δυσλειτουργικό.
Συναισθηματική ατονία
Τελευταία έχει επίσης διαπιστωθεί ότι ακόμη και κατά τη βρεφική ηλικία είναι δυνατό το άτομο να βιώνει κατάθλιψη. Η βρεφική κατάθλιψη εκδηλώνεται μέσω της συναισθηματικής ατονίας όπου το βρέφος δεν ασκεί τις αισθητηριακές του ικανότητες, δεν έχει διάθεση να ακούει, να μυρίζει και να κινείται. Επίσης το βρέφος παρουσιάζει αϋπνίες και ανορεξία όπως ακόμη και έλλειψη αλληλεπίδρασης με τη μητέρα.
Όσον αφορά την κλινική εικόνα των ατόμων που βρίσκονται στην παιδική ηλικία και πάσχουν από κατάθλιψη παρουσιάζει ομοιότητες με αυτή των ενηλίκων. Τα παιδιά πολύ συχνά δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματα τους με αποτέλεσμα να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να διακρίνουμε εάν ένα παιδί πάσχει από κατάθλιψη. Η κατάθλιψη σε αυτή την περίοδο εκδηλώνεται κυρίως μέσω της πλήξης που αισθάνονται τα άτομα για δραστηριότητες που παλιότερα απολάμβαναν αλλά και μέσω της έλλειψης ενδιαφέροντος για οποιαδήποτε άλλη ασχολία.
Οι καταθλιπτικές τους τάσεις μεταφράζονται με ακεφιά, ευσυγκινησία και άγχος. Είναι πολύ επικριτικοί με τους εαυτούς τους και απαισιόδοξοι. Η παιδική κατάθλιψη μπορεί να εκδηλωθεί με προβλήματα στην σχολική απόδοση αλλά ακόμη και με ψυχοσωματικά προβλήματα όπως αϋπνίες, κοιλιακούς πόνους, ενούρηση και κεφαλαλγίες.
Τα αίτια που προκαλούν στο παιδί κατάθλιψη δεν έχουν διευκρινιστεί εντελώς αλλά επικρατέστεροι παράγοντες είναι το περιβάλλον διαβίωσης του παιδιού, η οικογενειακή του κατάσταση, η κληρονομικότητα και διάφοροι άλλοι εξωγενείς παράγοντες. Συχνή σύγχρονη αιτία εμφάνισης κατάθλιψης στην παιδική ηλικία είναι και το διαζύγιο των γονιών του παιδιού. Η κατάθλιψη σε μικρή ηλικία συνήθως συνυπάρχει στο άτομο και με άλλες διαταραχές όπως προβλήματα διαγωγής, μαθησιακές δυσκολίες και αγχώδεις διαταραχές. Η ένταση των συμπτωμάτων της διαταραχής έχει την τάση να αυξομειώνεται, γι’ αυτό το λόγο είναι ιδιαίτερα δύσκολο να γίνει αντιληπτό και να διαγνωστεί ένα παιδί με κατάθλιψη. Η μείωση αποδοτικότητας των παιδιών δεν είναι τόσο ευδιάκριτη όσο των ενηλίκων που έχουν κατάθλιψη ενώ είναι πιθανό τα συμπτώματα να συγχυστούν με άλλες παθολογικές καταστάσεις. Η κατάθλιψη παρουσιάζεται πιο συχνά στα κορίτσια κατά την εφηβεία ενώ στην παιδική ηλικία το ποσοστό κοριτσιών και αγοριών είναι το ίδιο. Στα κορίτσια η κατάθλιψη εκδηλώνεται με την απομόνωση ενώ στα αγόρια τα συμπτώματα αυτά συνυπάρχουν με επιθετικές συμπεριφορές.
Σημάδια που πρέπει να προσέξουν οι γονείς:
- Η θλίψη και η συνεχής απελπισία. Το παιδί τις περισσότερες ώρες της ημέρας κλαίει, βαριέται, είναι παθητικό και έχει μειωμένη δυνατότητα αυτοσυγκέντρωσης.
- Το παιδί απομακρύνεται από τους φίλους του και δραστηριότητες που στο παρελθόν έκανε με ευχαρίστηση και χαρά.
- Το παιδί θέλει να περνάει τον περισσότερο χρόνο της ημέρας μόνο του.
- Παρουσιάζονται διατροφικές αλλαγές και διαταραχές στον ύπνο του.
- Το παιδί εκδηλώνει αισθήματα ενοχής και παρουσιάζει χαμηλή αυτοπεποίθηση.
- Το παιδί παρουσιάζει θυμό προς τους γύρω του και παραπονιέται για σωματικές ενοχλήσεις.
- Το παιδί παρουσιάζει κόπωση και μειωμένη ενεργητικότητα.
- Μειωμένη σχολική απόδοση ενώ παλαιότερα το παιδί δεν είχε πρόβλημα στο σχολείο.
- Το παιδί αναφέρεται συχνά στο θάνατο και απειλεί με αυτοκτονία.
Ναι, θεραπεύεται
Οι γονείς πρέπει να θυμούνται ότι η κατάθλιψη θεραπεύεται και η έγκαιρη διάγνωση είναι το κλειδί για την καλύτερη αντιμετώπιση της. Απαραίτητο στοιχείο για μια σωστή θεραπεία είναι η στενή συνεργασία του σχολείου και της οικογένειας. Η συμπαράσταση και η ενθάρρυνση από τους γονείς μαζί με την κατάλληλη θεραπεία από ειδικό ψυχολόγο μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να βγει με επιτυχία από την κατάθλιψη. Πολλές φορές η κατάθλιψη του ενός μέλους της οικογένειας εκφράζει πρόβλημα που υπάρχει στην οικογένεια και η εκτίμηση της κατάστασης της οικογένειας γα την θεραπεία του παιδιού είναι πολύ σημαντική. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα σοβαρή όταν τα συμπτώματα επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν παρουσιάζουν βελτίωση με τον τρόπο αντιμετώπισης που λαμβάνεται και τότε οι γονείς χρειάζεται να επικοινωνήσουν με ειδικό ψυχολόγο.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά τους:
- Σχολιάστε την ανησυχητική συμπεριφορά του παιδιού χωρίς όμως να το κρίνετε και να το κάνετε να αισθανθεί ακόμη πιο άβολα.
- Ενθαρρύνετε το παιδί να σας μιλήσει για τα συναισθήματα του.
- Δείξτε σεβασμό για τα συναισθήματα του παιδιού και προσπαθήστε να δείτε τα πράγματα από τη δική του θέση. Μην κρίνετε το παιδί για αυτό που νοιώθει, ούτε να του λέτε πως είναι αχάριστος να αισθάνεται έτσι με όλα όσα έχει.
- Δώστε πάντα προσοχή στα συναισθήματα του παιδιού για τον εαυτό του καθώς και στις απόψεις του για το θάνατο και την αυτοκτονία.
- Επαινείστε το παιδί για την προσπάθεια που καταβάλλει να νοιώσει καλύτερα.
- Δείξτε στο παιδί πως είστε στο πλάι του και το στηρίζετε να κάνει τα σωστά βήματα για να απελευθερωθεί από αυτή την ασθένεια.
*Κλινική ψυχολόγος,
Ηλεκτρονική διεύθυνση: christoforou.christiana@gmail.com
