Toυ Ευάγγελου Ορφανίδη*
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσδιορίσω μέσα από μερικές λέξεις έναν από τους πιο ισχυρούς και ανιδιοτελείς ανθρώπινους δεσμούς, τη σχέση μητέρας-παιδιού. Είναι ένα ανεξάντλητο θέμα σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η μάνα είναι το άτομο που ανταποκρίνεται σε όλες τις βιολογικές και ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες του βρέφους.
Είναι το άτομο που δίνει κυριολεκτικά ζωή και ασφάλεια στο βρέφος μέσα από το θαύμα του θηλασμού, το χάδι, το τρυφερό κράτημα, το βλέμμα και την ετοιμότητά της να προστατεύει το νεογνό. Το δέσιμο αυτό αρχίζει πολύ νωρίς, από τον 6Ο-7Ο μήνα της κύησης όταν η μητέρα μπαίνει σε μια περίοδο κυρίαρχης ενασχόλησης με το βρέφος. Το διάστημα αυτό η μέλλουσα μητέρα αντιλαμβάνεται μέσα της πιο έντονα την παρουσία ζωής, αποκτώντας συνάμα μια πρώτη «επικοινωνία» με το έμβρυο.
Χωρίς όρια
Από τη γέννηση και 4-5 μήνες μετά, το βρέφος δεν αντιλαμβάνεται το σώμα του, δεν έχει αίσθηση εαυτού ούτε αίσθηση ατομικότητας, είναι απλώς μια αφηρημένη ύπαρξη χωρίς όρια αρχή και τέλος. Μπορούμε να πούμε ότι έχει ακόμα την αίσθηση της μήτρας. Το βρέφος εκείνη την περίοδο βιώνει τον εαυτό του ως μέρος-κομμάτι της μάνας, έχοντας ακατάπαυστα την απόλυτη ανάγκη να τραφεί και να επιβιώσει μέσα από φροντίδα της. Η μάνα χωρίς να το αντιλαμβάνεται, φροντίζοντας το βρέφος, δηλαδή χαϊδεύοντας το, κοιτάζοντας το στα μάτια και μιλώντας του, βοηθά το βρέφος να αποκτήσει, όπως λέμε στη ψυχανάλυση, την αίσθηση του δέρματος, αίσθηση εαυτού και την ανάπτυξη μιας ψυχικής δομής.
Η σταθερότητα
Η σταθερότητα της παρουσίας της μάνας και η άμεση ανταπόκριση της (όσο γίνεται) στις ανάγκες του βρέφους, έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας αίσθησης πρωτογενούς ασφάλειας, ανακούφισης και εμπιστοσύνης του βρέφους προς την μητέρα, μειώνοντας ταυτόχρονα το άγχος του αφανισμού που βιώνει το νεογνό στους πρώτους μήνες ζωής.
Σε μετέπειτα στάδια και στην ενήλικη ζωή, αυτή η επαφή θα μετουσιωθεί σε ικανότητα για υγιείς, στενές και αρμονικές διαπροσωπικές σχέσεις. Επίσης, ως ενήλικες έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και μια πιο θετική και αισιόδοξη στάση ζωής. Τα τελευταία χρόνια στο δυτικό κόσμο υπάρχει μια τάση οι μητέρες να αναγκάζονται να γυρίζουν στον τρόπο ζωής που έκαναν πριν από τη γέννηση του παιδιού, προσπαθώντας να βάλουν το βρέφος σε ένα είδος προγράμματος για να ανεξαρτητοποιηθεί πιο νωρίς ή αναλαμβάνουν κάποια άλλα άτομα τον ρόλο την «μάνας». Το βρέφος ειδικά τους πρώτους μήνες έχει την ανάγκη επαφής αποκλειστικά με τη μάνα. Να τη μυρίζει, να ακούει το ηχόχρωμα της φωνή της και να νιώθει το χάδι της.
Ανασφάλεια
Όταν το βρέφος έχει πολλές «μητέρες» μπερδεύεται, νιώθει ανασφάλεια και δυσκολία να αντιληφθεί τον εαυτό του, τα όριά του και το περιβάλλον του, με αρνητικές συνέπειες βέβαια και στην μετέπειτα ζωή του. Η τέλεια μητέρα δεν υπάρχει, υπάρχει όμως η τέλεια αγάπη της μητέρας ή «η αρκετά καλή μητέρα», όπως είπε ο σπουδαίος παιδίατρος-ψυχαναλυτής D.Winnicott.
Οι πρώτοι μήνες επαφής και αλληλεπίδρασης με τη μάνα είναι η βάση που χτίζουμε την προσωπικότητά μας και την ποιότητα των μελλοντικών μας σχέσεων. Ο μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης στο έργο του «Εκ του πλησίον» προσδιόρισε με μερικές μόνο λέξεις τη σημαντικότητα του δεσμού αυτού. «Κι ένα τέταρτο μητέρας αρκεί για δέκα ζωές, και πάλι κάτι θα περισσέψει που να το ανακράξεις σε στιγμή μεγάλου κίνδυνο».
*Εγγεγραμμένος Κλινικός Ψυχολόγος, DipCH,
Ηλεκτρονική διεύθυνση: angelospsy@gmail.com
